Rozmowa przez zestaw głośnomówiący a rodzaje rozproszeń kierującego pojazdem

Wielu kierowców używa zestawu głośnomówiącego jako bezpiecznej alternatywy wobec standardowej rozmowy przez telefon, gdzie kierujący trzyma słuchawkę przy uchu. Jak wskazują współczesne wyniki badań – jest to równie niebezpieczna czynność. Sama rozmowa w trakcie prowadzenia pojazdu mechanicznego powoduje różnego rodzaju rozproszenia, co może być bezpośrednio przyczyną wypadku.

Wyniki najnowszych badań (IIHS, 2023; Boboc i in., 2022; Briggs i in., 2016) wskazują, że rozmowa przez telefon w trakcie prowadzenia pojazdu powoduje rozproszenie uwagi – niezależnie o tego, czy jest on trzymany w dłoni, czy też nie. Ograniczenia sprawności funkcji uwagi podczas jazdy samochodem, według  amerykańskiego National Highway Traffic Safety Administration (2023) było przyczyną 3522 wypadków śmiertelnych oraz 362 415 obrażeń w 2021 r. Według wskazanego raportu ok. 20 procent kierowców, którzy przeżyli wypadek, przyznawało się do użytkowania swojego telefonu komórkowego w trakcie  prowadzenia pojazdu. W cyklicznych badaniach z użyciem symulatorów jazdy (NSC, 2012; NSC 2020) kierowcy korzystający ze swojego smartfonu podczas podróży w formie hands free (przyp. np. zestaw głośnomówiący) mieli mi.n. gorszy czas reakcji, rozproszoną uwagę oraz ograniczenia spostrzegania. Jeden z końcowych wniosków raportu National Safety Council (2020) zawierał treść:

„Urządzenia głośnomówiące i systemy poleceń głosowych nie są bezpieczniejsze”.
Kierowcy korzystający z telefonów komórkowych z zestawem głośnomówiącym oraz trzymanych w dłoniach mają ograniczone pole widzenia do 50 procent informacji podczas jazdy. Zjawisko to znane jest w literaturze jako ślepota pozauwagowa (2020). W praktyce polega to na tym, że kierowca omija wskazany zjazd, przejeżdża na czerwonym świetle, nie sygnalizuje zamiaru wykonania manewru, czy nie zatrzymuje się przy znaku STOP. Wykładowca brytyjskiego Uniwersytecie Sussex, dr Graham Hole stwierdził (Briggs i in., 2016), że: „Używanie zestawu głośnomówiącego może być równie rozpraszające (przyp. co użytkowanie telefonu trzymanego w dłoni), ponieważ rozmowy sprawiają, że kierowca wyobraża sobie w sposób wizualny, o czym mówi. Ten obraz konkuruje o zasoby uwagi z tym, co kierujący widzi przed sobą na drodze(…)”. Przykładowo: nasz rozmówca zapyta „gdzie zostawiłeś niebieską teczkę?” – a kierowca zaczyna w myślach wyobrażać sobie np. swoje biuro i „szukać” w wyobraźni owej teczki, może nawet „widzieć” twarz osoby,
z  którą rozmawia. Kierujący pojazdem „patrzy, ale nie widzi” – co rodzi poważne konsekwencje dla percepcji zagrożeń. Zostało to udowodnione m.in. w badaniach nad ruchami oczu u kierowców wykonujących co najmniej dwa zadania jednocześnie (Briggs i in., 2011; Recarte i Nunes, 2002). Tego typu ograniczenia określa się mianem tunelowania poznawczego (i wzrokowego), gdzie pole widzenia prowadzącego samochód jest bardzo ograniczone.
Liczne przeglądy badań (Boboc i in., 2022) wskazują na to, że różnego rodzaju rozproszenia (w tym głównie uwagi) w trakcie prowadzenia pojazdu mechanicznego stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa. Tego typu badania, zarówno przeprowadzone w formie laboratoryjnej (np. symulatory), jak i naturalnej (np. śledzenie gałek ocznych), wskazują, że zadania drugorzędne (np. rozmowa przez zestaw głośnomówiący) ograniczają cztery rodzaje zasobów kierowcy: poznawcze, manualne (motoryczne), wzrokowe oraz słuchowe. Chociaż istnieją różne przyczyny, „czynnik ludzki” nadal odgrywa zasadniczą rolę w wypadkach drogowych, głównie z powodu „wielozadaniowości” podczas prowadzenia pojazdu, co znacząco ogranicza tzw. wydajność jazdy (Przybyla i in, 2015).

Rozmowa przez zestaw głośnomówiący a 4 rodzaje rozproszeń kierującego pojazdem

            Rozproszenia kierowców związane z rozmową przez telefon w trakcie jazdy negatywnie wpływają na zasoby poznawcze, motoryczne, wzrokowe oraz słuchowe – narażając ich na niebezpieczne sytuacje w ruchu drogowym. Skala niebezpieczeństwa związanego z użytkowaniem zestawu głośnomówiącego podczas prowadzenia pojazdu jest trudna do określenia – wskazuje się jednak, że prócz takich wykroczeń jak: brak zapiętych pasów bezpieczeństwa, przekraczanie dozwolonej prędkości oraz jazdy pod wpływem środków psychoaktywnych – jest jedną z głównym przyczyn drogowych wypadków śmiertelnych (Calinescu, 2018). Badacze (m.in. Young i in., 2007; Knapper i in., 2015), zajmujący się bezpieczeństwem ruchu drogowego oraz psychologią transportu wyodrębnili informacje/bodźce, które były głównymi przyczynami rozproszeń (tzw. dystraktorami). Naukowcy  podzielili je na cztery, niżej wymienione kategorie.

Rozproszenia wzrokowe. Kierowca, skupiajac się np. na ekranie telefonu, który znajduje się w zasięgu wzroku kierowcy, co powoduje nie koncentrowanie się na drodze przez pewien okres czasu. Nie jest to tylko wysyłanie wiadomości tekstowych, czy korzystanie z aplikacji mobilnych, ale także sporadycznie spoglądanie na ekran telefonu – sprawdzając m.in. powiadomienia wizualne. Mają one często wpływ na niewłaściwe dostosowanie prędkości, niewłaściwe ustawienie pojazdu w pasie ruchu, ograniczenia związane z widzeniem peryferyjnym, problemy z jakością widzenia zmierzchowego, problemy z przeszukiwaniem pola percepcyjnego i rejestrowaniem zagrożeń przez kierującego pojazdem mechanicznym oraz problemy związane ze sprawnością uwagi wzrokowej (Yao i in., 2020; Sanbonmatsu i in., 2016; Beckers i in., 2017).

Rozproszenia słuchowe. Rozproszenia słuchowe występują, gdy kierowcy odwracają swoją uwagę od drogi – skupiając się na dźwiękach radia, dzwonków telefonu, głosowych powiadomień pojawiających na smartfonie, głośnej muzyce, korzystania z zestawów słuchawkowych, które ograniczają możliwości usłyszenia ważnych bodźców/informacji dźwiękowych spoza prowadzonego pojazdu. Według badań, tego typu rozproszenia również mogą występować podczas korzystania z tzw. zestawu głośnomówiącego. Kierowca, rozmawiający przez tego typu zestaw może mieć problemy z: dostosowaniem prędkości do warunków jazdy, utrzymaniem stałości ruchu i prędkości, właściwym czasem reakcji, zachowaniem bezpiecznej odległości (Mohebbi, Grey, Tan, 2009; Strayer, Johnston 2001).

Rozproszenia manualne. Manipulowanie słuchawkami, telefonem komórkowym, trzymanie w dłoni telefonu, kubka, kanapki – te i podobne czynności, które nie mają nic wspólnego z manewrowaniem kierownicą, są uznane jako rozproszenia motoryczne. Tego typu rozproszenie w trakcie prowadzenia pojazdu wprowadza zadanie, z którym mózg kierowcy musi sobie poradzić, jego psychika jest obciążona, co może powodować ryzyko wystąpienia niepożądanych zdarzeń drogowych. Rozproszenia manualne powodują u kierowcy: upośledzenie gromadzenia ważnych informacji przez umysł, wydłużony czas reakcji (np. hamowania), nerwowe oraz niestabilne manewrowanie kierownicą, lewarkiem zmiany biegów i innym ważnymi urządzeniami pojazdu oraz obniżenie możliwości sprawności oko-ręka lub oko-noga (Hashash i in., 2019; Boboc i in., 2022).

Rozproszenia poznawcze. Występują, gdy umysł kierowcy jest zajęty czymś innym (np. rozmową przez telefon) i nie może doświadczać, postrzegać tych informacji, które podczas prowadzenia pojazdu są najważniejsze na drodze. Według badań, trzymanie telefonu komórkowego w dłoni (HH – hand-held), czy też nie trzymanie go w dłoni (HF – hands-free) – stanowi takie samo obciążenie poznawcze, ponieważ angażująca jest głównie sama rozmowa, a nie czynność trzymania danego obiektu. Kierowcę, który rozmawia przez telefon podczas jazdy, angażując się poznawczo i emocjonalnie w konwersację, wyobrażając sobie przedmiot rozmowy lub rozmówcę – może charakteryzować: obniżona sprawność uwagi, percepcji, pamięci i kontroli poznawczej; mniejsze możliwości gromadzenia informacji (osłabiona pamięć operacyjna); ograniczone możliwości przewidywania ukrytych zagrożeń (antycypacja, wnioskowanie), zwiększać czas reakcji-hamowania, oraz iluzoryczna kontrola prowadzenia pojazdu. Wszystkie wymienione czynniki mogą bezpośrednio powodować wzrost obciążenia poznawczego kierowcy, a tym samym zwiększać liczbę wykroczeń drogowych (Boboc i in., 2022; Li i in., 2019; Xue i in., 2020; Łazowska, Niezgoda, Kruszewski, 2014).

Wnioski

Powyższe ustalenia wskazują, że wykonywanie dodatkowego zadania podczas jazdy- takiego jak rozmowa przy użyciu zestawu głośnomówiącego powoduje obciążenie sprawności psychofizycznej kierującego pojazdem mechanicznym i może być bezpośrednią przyczyną zagrożenia w ruchu drogowym. Osoba, która angażuje się w czynność zastępczą jest rozpraszana nie tylko w sposób emocjonalny czy poznawczy, ale także wizualny – wyobrażając sobie np. przedmiot rozmowy. Tego typu „rozpraszacze” rywalizują o zasoby poznawcze kierującego, powodując ograniczone skupienie uczestnika ruchu na bodźcach najważniejszych z perspektywy drogi. Kierowca rozmawiający w trakcie poruszania się wykrywa niebezpieczne zdarzenia później, reaguje później (ma wydłużony czas reakcji), widzi mniej (ograniczenie widzenia peryferyjnego), ma gorsze procesy uwagi i pamięci oraz antycypacji (które są funkcjami niezbędnymi w kontekście bezpieczeństwa ruchu drogowego). Oczywistym jest, że samo użytkowanie telefonu, jak i inne czynności drugorzędne wprowadza wszystkie cztery wyżej wymienione rozproszenia, z którymi poradzić musi sobie kierujący pojazdem.

Literatura

-Beckers N., Schreiner S., Bertrand P., Mehler B., Reimer B. (2017) Comparing the demands of destination entry using Google Glass and the Samsung Galaxy S4 during simulated driving. Appl. Ergon. 58:25–34. doi: 10.1016/j.apergo.2016.05.005

-Boboc R., G., Voinea G., D., Buzdugan I-D., Csaba, A. (2022). Talking on the Phone While Driving: A literature Review on Driving Simulator Studies. Environ Res Public Health, 19(10). doi: 10.3390/ijerph191710554

-Briggs G., F., Hole G., Land, M. (2011). Emotionally involving telephone conversations lead to driver error and visual tunneling. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour (14), 3130323. https://doi.org/10.1016/j.trf.2011.02.004

-Briggs G., F., Hole G., Land M. (2016). Imagery-inducing distraction leads to cognitive tunneling and deteriorated driving performance. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour, 28, s. 106-117.

-Calinescu T., Adminaite D. (2018) Progress in Reducing Drink Driving in Europe. European Transport Safety Council; Etterbeek, Belgium.

-Hashash M., Abou Zeid M., Moacdieh N.M. (2019) Social media browsing while driving: Effects on driver performance and attention allocation. Transp. Res. Part F Traffic Psychol. Behav.63:67–82. doi: 10.1016/j.trf.2019.03.021

-IIHS (2023). Cellphone use laws. Insurance Institute for Highway Safety.

-IIHS (2023). Distracted Driving.  Insurance Institute for Highway Safety.

-Knapper A.S., Hagenzieker M.P., Brookhuis K.A. (2015) Do in-car devices affect experienced users’ driving performance? IATSS Res. 39:72–78. doi: 10.1016/j.iatssr.2014.10.002

-Li X., Oviedo-Trespalacios O., Rakotonirainy A., Yan X. (2019) Collision risk management of cognitively distracted drivers in a car-following situation. Transp. Res. Part F Traffic Psychol. Behav. 60:288–298. doi: 10.1016/j.trf.2018.10.011

-Łazowska E., Niezgoda M., Kruszewski M. (2014). Obciążenie poznawcze kierowców. Transport samochodowy, (2), 73-82.
-Mohebbi R., Gray R., Tan H.Z. (2023) Driver reaction time to tactile and auditory rear-end collision warnings while talking on a cell phone. Hum. Factors. 2009;51:102–110. doi: 10.1177/0018720809333517
National Center for Statistics and Analysis. Traffic Safety Facts – Research Note: Distracted driving in Report No. DOT HS 813 443.
-National Safety Council (2012). Understanding the distracted brain: Why driving while using hands-free cell phones is risky behavior. NSC.
-Nunes L., Recarte M.A. (2002) Cognitive demands of hands-free-phone conversation while driving. Transp. Res. Part F Traffic Psychol. Behav. 5:133–144. doi: 10.1016/S1369-8478(02)00012-8
-Przybyla J., Taylor J., Jupe J., Zhou X. (2015). Estimating risk effects of driving distraction: A dynamic errorable car-following model. Transp. Res. Part C Emerg. Technol. 2015;50:117–129. doi: 10.1016/j.trc.2014.07.013
-Sanbonmatsu D.M., Strayer D.L., Biondi F., Behrends A.A., Moore S.M. (2016) Cell-phone use diminishes self-awareness of impaired driving. Psychon. Bull. Rev. 23:617–623. doi: 10.3758/s13423-015-0922-4
-Strayer D.L., Johnston W.A. (2001) Driven to Distraction: Dual-Task Studies of Simulated Driving and Conversing on a Cellular Telephone. Psychol. Sci. 12:462–466. doi: 10.1111/1467-9280.00386
-Xue Q., Yan X., Zhao Y., Zhang Y. (2020) The Role of Situation Criticality in Affecting the Effect of Cognitive Load on Drivers’ Brake responses: A Driving Simulator Based Study. J. Adv. Transp. 2020:8886541. doi: 10.1155/2020/8886541
-Yao Y., Zhao X., Feng X., Rong J. (2020). Assessment of secondary tasks based on drivers’ eye-movement features. IEEE Access. 8:136108–136118. doi: 10.1109/ACCESS.2020.3010797
-Young K., Regan M., Hammer M. (2007) Driver Distraction: A Review of the Literature. Distracted Driv. 2007, 379–405.